Tên thường gọi: Chùa Một Cột

Chùa thường được gọi là chùa Một Cột, tọa lạc ở số 1 phố Chùa Một Cột,  phường Đội Cấn, quận Ba Đình, TP. Hà Nội. ĐT : 04. 8436299. Chùa thuộc hệ phái Bắc tông.
Chùa được vua Lý Thái Tông (1028–1054) cho xây dựng vào năm 1049, do tích nhà vua chiêm bao thấy Bồ tát Quan Âm ngồi trên tòa sen, dắt vua lên tòa. Nhà sư Thiền Tuệ khuyên vua xây chùa, dựng cột đá giữa ao, đặt tòa sen của Phật trên cột như đã thấy trong chiêm bao.
Một tích khác cho biết vua Lý Thái Tông tuổi đã cao mà chưa có con trai, thường đến cầu tự ở các chùa. Một đêm vua nằm chiêm bao thấy đức Bồ tát Quan Âm hiện trên đài hoa sen trong một cái hồ vuông phía Tây kinh thành, tay bế một bé trai đưa cho nhà vua. Sau đó nhà vua sinh con trai. Vua liền cho xây chùa Một Cột để thờ Bồ tát Quan Âm, triệu tập hằng ngàn tăng ni đến tụng kinh suốt bảy ngày đêm, lập thêm ngôi chùa Diên Hựu bên cạnh để thờ chư Phật, Bồ tát để tỏ lòng cầu nguyện được hưởng phúc thọ dài lâu.
Ngôi chùa được xây lại vào thời Trần (năm 1249) và đã trùng tu nhiều lần. Chùa hiện nay được xây dựng vào năm 1955. Đài Liên Hoa có kết cấu hình vuông, mỗi chiều dài 3m, bốn mái cong, bốn đầu đao được đắp hình đầu rồng. Trong đài tôn trí tượng Bồ tát Quan Âm. Toàn bộ đài đặt trên một cột trụ, trụ đặt giữa một hồ vuông thả sen, mỗi cạnh hồ dài 20m. Nhìn toàn bộ đài Liên Hoa như một đóa sen lớn vươn lên khỏi mặt nước.
Phía Tây Nam đài Liên Hoa, cách khoảng 10m là chùa Diên Hựu. Kiến trúc chùa bao gồm: Tam quan hai tầng kiêm gác chuông, tiền đường, thượng điện, nhà Tổ và vườn tháp. Hệ thống tượng trong chùa được tạo tác vào thế kỷ XIX, có giá trị nghệ thuật cao.
Gắn liền với lịch sử thủ đô, chùa Một Cột và gác Khuê Văn là biểu tượng của Hà Nội ngàn năm văn vật.
Trụ trì hiện nay là Thượng tọa Thích Thanh Khánh.
Chùa đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia năm 1962.